mədəniyyət paytaxtı əfsanəvi mənzərələr

Qarabağ xanlığının paytaxtı olmuş Şuşa Kiçik Qafqaz dağlarının yaratdığı gözəlliklərin qoynunda yerləşir. Təbiətin öz möcüzələrini əsirgəmədiyi bu şəhərin yetişdirdiyi şairlər, rəssamlar, memarlar, musiqiçilər ölkənin tarixi-mədəni irsinə öz töhfələrini vermişdirlər. Bu səbəbdən də Şuşa Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı elan edilmişdir.

2022-ci il martın 31-də Türkiyə Respublikasının Bursa şəhərində Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti Təşkilatına (TÜRKSOY) üzv ölkələrin Mədəniyyət Nazirlərinin Daimi Şurasının növbədənkənar iclasında Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı Şuşa şəhəri 2023-cü il üçün “Türk dünyasının mədəniyyət paytaxtı” elan edilmişdir.

Memarlıq və şəhərsalma sənətinin 270 illik tarixə malik parlaq incisi olan və Azərbaycan xalqı üçün yüksək mədəni-mənəvi dəyər kəsb edən Şuşaya xüsusi ehtiramın təzahürü kimi bu qərar bütün türk dünyasının birlik və həmrəyliyinin yeni rəmzinə çevrilməklə, türk xalqları arasında əməkdaşlıq perspektivlərinin daha da genişləndirilməsi işinə öz töhfəsini verəcəkdir.

Tarix

Əsası 18-ci əsrin ortalarında Pənahəli xan tərəfindən qoyulan şəhər-qala ilk illərdə Pənahabad, sonralar isə bu yerin qədim adı ilə Şuşa adlandırılıb. Şuşa şəhərinin salınmasının qədim izləri bu gün də öz əzəmətini saxlayır. Onların arasında şəhərin tarixi mərkəzini əhatə edən qala divarlarının qalıqları xüsusilə seçilir. Şuşa Qarabağ xanlığının süqutuna, yəni 1822-ci ilə qədər xanlığın paytaxtı olmuşdur.

Məşhur şuşalılar

Azərbaycanın ədəbi, mədəni və ictimai həyatında xüsusi iz buraxmış görkəmli şəxsiyyətlərin arasında şuşalılar da az deyil. Sonuncu Qarabağ xanı Mehdiqulu xanın qızı Xurşidbanu Natəvan təkcə gözəl şeirlər müəllifi və rəssam kimi deyil, həm də xeyriyyəçilik fəaliyyəti ilə ad çıxarmışdı. Natəvan Şuşaya su kəməri çəkdirmiş və bu bulaq “Xan qızı bulağı” kimi tanınmışdır. Şuşa buranın səfalı havası və bulaqlarının suyu ilə böyümüş məlahətli səs sahibləri və dahi musiqiçilərin vətəni olduğu üçün onu “Qafqazın konservatoriyası” da adlandırırlar. Azərbaycan peşəkar musiqisi sənətinin banisi və Şərqin ilk operasının müəllifi, dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəyli, musiqi mədəniyyətimizdə silinməz izlər buraxmış Xan Şuşinksi, Seyid Şuşinski, Bülbül, Niyazi Şuşanın yetişdirdiyi görkəmli musiqiçilər sırasındadırlar.

Məscidlər

Şəhərin əsas tarixi abidələri arasında memarlığı ilə seçilən qədim məscidlər xüsusi yer tutur. Onlardan Yuxarı Gövhərağa və Aşağı Gövhərağa məscidləri öz görkəmi ilə fərqlənirlər. Hər iki məscid 19-cu əsrdə İbrahimxəlil xanın qızı Gövhərağanın sifarişi ilə Qarabağda əksər məscidlərin memarı olmuş Kərbəlayi Səfixan Qarabaği tərəfindən tikilmişdir. Memarlıq üslubu və minarələri ilə diqqət çəkən məscidlər erməni təcavüzü nəticəsində dağıntıya məruz qalmışdı. 2021-ci ildə bərpa işləri aparılan Yuxarı Gövhər Ağa məscidi ölkə əhəmiyyətli tarixi-mədəniyyət abidələri siyahısındadır. Şuşaya yaraşıq verən Saatlı məscidi isə Kərbəlayi Səfixan Qarabağinin bir digər möhtəşəm layihəsidir. XIX əsrin memarlıq abidəsi olan məscidin ilkin memarlıq üslubuna uyğun olaraq restavrasiya işləri aparılıb və ornamentlər bütün incəliklərinə qədər qorunub saxlanılıb.  

Xalça muzeyi

Azərbaycan xalçaçılıq sənətinin qədim mərkəzi olan Şuşada Qarabağın əsrarəngiz təbiətindən ilhamlanaraq toxunan parlaq rəngli, zərif naxışlı xalçaların şan-şöhrəti uzaq ölkələrə qədər yayılmışdır. Şuşada ötən əsrin 80-ci illərində Qarabağ xalçaçılıq ənənələrinin yaşadılması məqsədilə Mehmandarovlar nəslinə məxsus XVIII əsr abidəsi olan malikanədə xalça muzeyi yaradılmışdır. Təəssüf ki, Şuşanın işğalı zamanı muzeydə qorunan eksponatların yalnız bir qismini xilas etmək mümkün olmuşdur. Həmçinin binanın tarixi görkəminə də müdaxilələr olunduğundan burada bərpa işləri aparılmışdır. Uzun müddət Bakıda Azərbaycan Xalça Muzeyində saxlanılan bu eksponatlar indi öz doğma evində - Milli Xalça Muzeyinin Şuşa filialındadır. Sərgilənən sənət əsərləri qədim Qarabağ torpağının ruhunu, əsrlərlə burada yaşayıb-yaratmış insanların, o cümlədən sənətkarların bədii dünyagörüşünü duymağa, həmin tarixi mühiti təsəvvür etməyə imkan yaradır.

Vaqifin məqbərəsi

Gözəl Şuşa həm də görkəmli şəxsiyyətlərin, məşhur incəsənət və mədəniyyət xadimlərinin yetişdiyi qədim mədəniyyət beşiyidir. 18-ci əsr Azərbaycan ədəbi mühitində xüsusi yer tutan Molla Pənah Vaqifin (1717-1797) yaradıcılığının böyük hissəsi məhz Şuşa ilə bağlı olmuşdur. Öz lirikasında realizmə, xəlqiliyə, nikbinliyə geniş yer verən Vaqif, həmçinin İbrahimxəlil xanın vəziri vəzifəsinə də yüksəlmişdir. Vaqifin ədəbi və ictimai fəaliyyətini əbədiləşdirmək üçün 1982-ci ildə məşhur Cıdır düzündə, şairin həlak olduğu və dəfn edildiyi qayalı təpədə ucaldılmış məqbərə Şuşanın görkəmli tikililərindən hesab olunur. İşğal dövründə kompleksin binası və burada sərgilənən eksponatların məhv edilməsinə baxmayaraq aparılan yenidənqurma işləri abidənin memarlıq üslubuna yeni nəfəs gətirərək onu tarixi görkəminə qaytarıb. Həmçinin işğaladək ənənəyə çevrilən Vaqifin Poeziya Günlərinin 2021-ci ildə yenidən bərpa edilməsi böyük rəmzi məna daşıyır.

“Xarıbülbül” Beynəlxalq Musiqi Festivalı

Mədəniyyət paytaxtımız Şuşanın ev sahibliyi etdiyi ənənəvi “Xarıbülbül” Beynəlxalq Musiqi Festivalı Azərbaycan mədəniyyətinin, incəsənətinin böyük uğurudur. 1980-ci illərin sonlarından etibarən keçirilməyə başlayan beynəlxalq festivalın Şuşanın rəmzi sayılan xarıbülbülün adı ilə adlandırılması olduqca əlamətdardır. Şuşanın müxtəlif guşələrində keçirilən konsert proqramları, bədii təqdimatlar, sərgilər və film nümayişlərini ehtiva edən “Xarıbülbül” musiqi festivalı həm də işğaldan azad olunan ərazilərdə illərdir keçirilməyən mədəni tədbirlərimizin, ənənələrimizin yenidən dirçəlməsinin, qarşıda xalqımızı gözləyən xoş günlərin müjdəçisidir.

Mehmandarovların malikanə kompleksi

Şuşada yerləşən Mehmandarovların malikanə kompleksi həmin dövrün adlı-sanlı Mehmandarov nəslinin nümayəndələri tərəfindən XVIII əsrdə inşa olunub və Azərbaycanın mühüm mədəni-tarixi memarlıq abidəsi sayılır. Yaşayış kompleksinə böyük yaşayış binası, kiçik yaşayış binası, ailə məscidi və bulaq daxildir. İşğal dövründə ciddi ziyan dəyən, ermənilər tərəfindən dağıntılara məruz qalan malikanə kompleksində Şuşanın orijinal memarlıq üslubuna uyğun olaraq təmir-bərpa işləri aparılaraq muzey ekspozisiyası yaradılmışdır. Malikanədəki otaqlarda milli əşyalarla yanaşı, avropasayağı məişət əşyalar da nümayiş olunur. Burada özünüzü XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində yaşamış azərbaycanlı zadəganının evindəki kimi hiss edəcəksiniz.  

Cıdır düzü

Təbiəti ilk baxışdan adamı valeh edən Şuşanı seyrə çıxarkən hər tərəfdə bir təbiət möcüzəsinə rast gəlmək mümkündür. Şəhərin cənub tərəfində yerləşən Cıdır düzünün gözəlliyini isə sözlə təsvir etmək mümkün deyil. Cıdır düzündən 200 metr aşağıda axan Daşaltı çayı dərəsinə və Kiçik Qafqaz dağlarına açılan möhtəşəm mənzərəni seyr etmək olar. Qədim dövrlərdən bu düzənlik cıdır yarışlarının, çövkən oyununun, Novruz bayramı şənliklərinin keçirildiyi məkan olmuşdur. Şuşa şəhəri işğaldan azad olunduqdan sonra 2021-ci ilin may ayında Cıdır düzündə uzun illərdən sonra yenidən “Xarıbülbül” musiqi festivalı təşkil edilmişdir.

Çətir şəlaləsi

Daşaltı dərəsinin heyrətamiz gözəlliyinin əhatəsində yerləşən Çətir şəlaləsinin adı onun əmələ gətirdiyi çətirəbənzər forma ilə bağlıdır. Mamırla örtülmüş daş mağaranın üstündən axan suyun yaratdığı mənzərə və şəlalənin səsi insanı ovsunlayır. Bu səbəbdən də şəlalənin ətrafı şuşalıların və Şuşaya qonaq gələnlərin sevimli istirahət məkanlarından biri olub.